Трыццацігадовы іерэй Аляксандр Кухта, ён жа аўтар YouTube-канала «Batushka ответит», — адзін з самых вядомых святароў Беларусі. Паўтара года таму ён з’ехаў з краіны, а на мінулым тыдні з’явілася навіна, што ён і протаіерэй Георгій Рой перайшлі з Маскоўскага ў Сусветны патрыярхат. Над гэтым рашэннем Аляксандр думаў каля года. Калі інфармацыя пра яго выбар стала публічнай, у адрас бацюшкі пасыпаліся каментары ў стылі «Іуда» і прапановы павесіцца. «З нагоды ўсіх гэтых водгукаў я не перажываю», — кажа іерэй і дапаўняе, што за яго пераходам стаіць вялікая мара. Якая? Пра гэта «Люстэрка» з ім і пагаварыла.
«Год думаў, каб прыняць такое рашэнне»
— У аўторак стала вядома, што па ўказе мітрапаліта Веніяміна вас бестэрмінова забаранілі ў святарстве. Як вы на гэта адрэагавалі?
— Гэта чакана. Мітрапаліт Веніямін не мог зрабіць інакш. У яго не было выбару. Але ўсё роўна гэта вельмі балюча, калі з людзьмі, з якімі ты дзяліў вялікі кавалак свайго жыцця, даводзіцца вось так разыходзіцца. Спадзяюся, калі скончыцца вайна і крызіс у Беларусі, мы з імі зможам нармальна пагаварыць — і шчыра скажам адно аднаму: «Хрыстос пасярод нас» (старажытнае хрысціянскае прывітанне. — Заўв. рэд.).
— Вы ўжо год вы жывяце ў Вільнюсе, як увогуле маецеся?
— Усё складана. Пасля нашай размовы пайду на прыём да тэрапеўта, пытаць, як я маюся.
— Што з вамі?
— Звычайная эмігранцкая гісторыя, калі людзі не вытрымліваюць грузу адказнасці за сваё жыццё. Думаю, амаль усе, хто з’язджаў з Беларусі, з’язджалі несур’ёзна. Так, паспрабаваць або пераседзець год-паўтара. Калі здарылася вайна, стала зразумела: эміграцыя зацягнецца на шмат гадоў, і трэба з нуля будаваць жыццё ў іншай краіне. Я не быў гатовы да такой задачы. А яшчэ зверху наклалася асабістая гісторыя, якую я б не хацеў выносіць у паблік. Адсюль з’явіліся праблемы з панічнымі атакамі.
— Раскажаце?
— Яны здараюцца раз на паўтара-два месяцы. Адзін раз мяне накрыла ў Варшаве падчас сямейнай сустрэчы. Былі вялікія выходныя, якія я спецыяльна вылучыў, каб прабавіць час з блізкімі. Усё ж бачымся мы даволі рэдка. Мы доўга гулялі па гандлёвым цэнтры, і ў нейкі момант мая свядомасць звузілася да адной-адзінай праблемы, якую трэба было тэрмінова вырашыць. Усё вакол страціла сэнс. Мне хацелася толькі дастаць ноўтбук і працаваць. Здавалася, я страчваю час, а мой час — гэта мае грошы, якія мне патрэбныя, каб выжыць. Я кудысьці сышоў, сеў на лавачку і на ўсе спробы родных са мной пагаварыць адказваў: «Не падыходзьце да мяне, проста не чапайце мяне». Добра, што ў мяне бацька доктар. Ён даволі хутка зразумеў, што адбываецца, і дапамог мне выбрацца з гэтага стану.
— Як здарылася так, што вы з айцом Георгіем вырашылі перайсці пад юрысдыкцыю Канстанцінопаля?
— Калі ва Украіне пачалася вайна, некалькі літоўскіх святароў, якія служылі ў мясцовай праваслаўнай царкве Маскоўскага патрыярхату, выступілі рэзка супраць уварвання. Сярод іх быў і мой блізкі сябар — айцец Віталь Моцкус. Ён на той момант займаў пасаду канцлера епархіі (то-бок быў другім чалавекам у епархіі. — Заўв. рэд.). Праз антываенную пазіцыю айца Віталя і іншых святароў пазбавілі сану і па сутнасці выкінулі на вуліцу. Мабыць, каб іншым непанадна было. Тады гэтыя святары ў пошуках справядлівасці звярнуліся па дапамогу ў іншую праваслаўную царкву — Канстанцінопальскую — і перайшлі ў яе.
Я бачыў айца Віталя ў той дзень, калі над ім чынілі несправядлівы суд. Як і ўсе літоўцы, эмацыйна ён вельмі стрыманы, але за спакоем я заўважаў у яго вачах боль. Яго эмоцыі перадаваліся мне, і я разумеў, што не хачу быць часткай арганізацыі, якая дазваляе сабе вось так цынічна абыходзіцца з блізкім мне чалавекам і знішчаць яго. Гэта і стала адпраўным пунктам маіх сур’ёзных разважанняў.
Потым дадаліся і іншыя абставіны. Доўгі час я знаходзіўся ў Літве ў вельмі дзіўным становішчы. Я быў дзейным святаром, але калі звярнуўся да мясцовага біскупа з просьбай дазволіць мне служыць, атрымаў адмову. Як разумею, праз тое, што сябраваў з айцом Віталём і астатнімі пазбаўленымі сану святарамі, якія выступілі супраць вайны.
Да таго ж, здымаючы ролікі для свайго YouTube-канала, я амаль не мог наўпрост сказаць, што вайна — гэта дрэнна, а біць людзей — нядобра. Мне ўвесь час трэба было азірацца на сваё царкоўнае начальства ў Мінску, якое, у сваю чаргу, азіралася на сваё начальства ў Маскве. І я быў вымушаны ўсё больш і больш падміргваць гледачам і выкарыстоўваць эзопаву мову. Урэшце я зразумеў: уседзець на двух крэслах не атрымаецца. Час вызначацца: альбо я вяртаюся ў Мінск, змаўкаю і завязваю з ролікамі, альбо застаюся ў Вільнюсе і вырашаю праблему з кляпам у сябе ў роце.
Выбраць другое было вельмі балюча і складана. Калі ў 17 гадоў ты паступаеш у семінарыю, у цябе закладваюць ідэю, што ты святар Рускай Царквы (Беларуская праваслаўная царква — гэта частка Рускай праваслаўнай царквы). — Заўв. рэд.) і самае страшнае, што можа з табой здарыцца, гэта калі ты страціш свой статус. Адмова ад яго — нібы здрада найвышэйшага ўзроўню. Гэтае адчуванне ўва мне сядзела і ўтрымлівала ад прыняцця рашэння.
Вызначыцца канчаткова мне, хутчэй за ўсё, дапамог пераезд у Вільнюс айца Георгія Роя. Мы стэлефаноўваліся, дзяліліся адзін з адным перажываннямі. І ў нейкі момант я зразумеў: ён таксама сур’ёзна разглядае варыянт пераходу. А ўдвух дзяліць адказнасць прасцей. У нас агульная мара.
— Якая?
— У Літве вельмі вялікая беларуская дыяспара. Асноўная яе частка сканцэнтраваная ў Вільнюсе. Увесь год, што я знаходжуся тут, атрымліваю запыты: «Мы хочам прыходзіць на службы, але ў кантэксце ўсіх абставінаў не можам наведваць цэрквы Маскоўскага патрыярхату». Зразумела, што святары на месцах рэдка выказваюцца за агрэсію, але ўсё ж патрыярх, якому яны падпарадкоўваюцца, на баку вайны ва Украіне. І словы пра тое, што царква як арганізацыя і Хрыстос — гэта розныя гісторыі, тут ужо не дапамагаюць. Людзям усё роўна складана хадзіць у храмы РПЦ.
У Вільнюсе сярод беларусаў ёсць гіганцкі запыт на альтэрнатыву. Таму мы з айцом Георгіем хочам зрабіць беларускі праваслаўны прыход, які будзе працаваць з дыяспарай у Літве і па ўсім свеце і прыходзячы ў які людзям не трэба будзе ісці на ўгоду з сумленнем і закрываць вочы на пазіцыю царкоўнага кіраўніцтва па вайне і сітуацыі ў Беларусі. Тут можна будзе проста маліцца Богу.
— Вы хочаце пабудаваць храм?
— Ёсць народная мудрасць: раскажы свету пра свае планы — і ў выніку яны разбурацца. Будаваць храм цяпер няма сэнсу. Гэта вельмі дарагое мерапрыемства. І мы не ўпэўненыя, што ў гэтым ёсць тэрміновая неабходнасць, бо храм — гэта ўсяго толькі сцены, а ў нас ёсць значна больш задач, якія трэба вырашаць. Першая з іх — дапамагчы людзям быць хрысціянамі.
Як варыянт, хочам арандаваць у Вільнюсе памяшканне, якое стане нашым часовым храмам. Мы ўжо нагледзелі некалькі лакацый.
— У навіне пра ваш пераход была інфармацыя, што вы з айцом Георгіем збіраецеся правесці велікодную службу. Да свята застаецца пара дзён, як гэта ўсё пройдзе?
— Мы цяпер праходзім суперцікавы квэст, які гучыць так: арганізуй службу, не маючы на руках нічога — ні храма, ні неабходных прадметаў, ні хору, ні грошай.
— І як гэта ўсё будзе? Анлайн?
— Не, мы ўжо дамовіліся з лютэранамі пра арэнду іх храма ў велікодную ноч. Ён знаходзіцца па адрасе Vokiečiu g. 20. Там вельмі прыгожа. Літургія пачнецца ў 00.00, у ноч з суботы на нядзелю. Прыходзьце ўсе, хто жыве ў Вільнюсе. Мы будзем вельмі вам радыя!
«Некаторыя святары-блогеры з Расіі вырашылі, што найлепшы хрысціянскі метад у такой сітуацыі — гэта сказаць сваёй аўдыторыі „фас“, і паказаць на мяне»
— У сакавіку вы перайшлі пад юрысдыкцыю Канстанцінопаля. Што адчувалі ў той момант? Ці з’явілася адчуванне «я — здраднік», якое вас так палохала?
— Няма сэнсу гаварыць пра здраду, бо я проста змяніў царкоўнае грамадзянства. Але ўсё гэтак жа застаўся праваслаўным хрысціянінам і святаром.
— А што ўнутры рабілася?
— Я ведаў, што большая частка маіх калег-святароў мяне не зразумее. Так і здарылася. Напрыклад, некаторыя святары-блогеры з Расіі вырашылі, што найлепшы хрысціянскі метад у такой сітуацыі — гэта сказаць сваёй аўдыторыі «фас», і паказаць на мяне пальцам. У выніку пад допісам у тэлеграме, дзе я расказаў пра свой пераход у іншую юрысдыкцыю, набегла шмат заклапочаных ахавальнікаў, якія ў самых розных формах праклялі мяне, сказалі, што я Іуда, і прапанавалі павесіцца. А гомельскі архімандрыт Сава (Мажука) нават верш з гэтай нагоды прачытаў. Другая Сусветная вайна, і маці адпраўляе сына на фронт. Праз нейкі час сын вяртаецца, і мама пытае: «Чаму ты прыйшоў?» А сын адказвае: «Сышоў». Далей аўтар апісвае цяжкі мацярынскі позірк і яе словы: «Будзь пракляты!» Гэтую фразу айцец Сава, наколькі я разумею, кідае мне ў спіну.
Уся гэтая гісторыя паказвае, наколькі моцнай можа быць прапаганда. Як яна зараджае людзей на барацьбу за якія заўгодна каштоўнасці, акрамя хрысціянскіх. Адзін святар кідаецца праклёнамі ў іншага. Я спецыяльна нічога з тых каментароў пад сваім допісам не выдаляў. Дазволіў дурэць усім, каб захаваўся дакумент эпохі.
З нагоды гэтых водгукаў я не перажываю. Як сказана ў Евангеллі, трэба пакінуць мёртвым хаваць сваіх мерцвякоў. Але ўсё роўна ўнутры я пражываю трагедыю, бо хацелася б жыць у іншым свеце, дзе няма ўсяго гэтага болю. І дзе можна служыць у той царкве, якая мяне выгадавала, не адчуваючы ўнутранага канфлікту. Але калі я застануся, то хутчэй за ўсё гэта скончыцца дрэнна: альбо я скажу нешта такое, праз што мяне выганяць, альбо я далей буду маўчаць і згару ў барацьбе з самім сабой. Так што мой пераход у Канстанцінопальскую царкву — гэта не нейкі геапалітычны выбар, а спроба захаваць сябе ў тых складаных умовах, у якіх мы ўсе аказаліся.
— Не думалі, што ваш пераход пад Канстанцінопаль і арганізацыя царквы можа прывесці да нейкага рэлігійнага расколу сярод праваслаўных беларусаў?
— Якраз наадварот. Мы ратуем беларусаў ад царкоўнага расколу, бо прапануем ім легальную альтэрнатыву. Наколькі я бачу сітуацыю ўнутры Беларусі, большая частка людзей перастала хадзіць у царкву, а тыя, хто застаўся, пачалі групавацца па прынцыпе «тут мая пясочніца і людзі блізкіх мне поглядаў, у тым ліку палітычных, а ў іншыя пясочніцы я не хаджу, бо там ворагі».
Паколькі тэхнічна ў людзей няма альтэрнатывы (пайсці ў праваслаўны храм не пад РПЦ), яны вымушаныя рабіць выгляд, што яны адзіныя. І як доўга гэтая сітуацыя можа цягнуцца, нікому не вядома. Але рана ці позна дах сарве, і будуць спробы арганізаваць чарговую незалежную царкву. Таму тое, што робім мы з айцом Георгіем — дапамагаем зняць напружанне і ўтрымліваем людзей у здаровым праваслаўі. То-бок, паўтаруся, ратуем Беларусь ад царкоўнага расколу.
— Вы сказалі, што пасля пачатку вайны значная частка людзей перастала хадзіць у храмы. Адкуль у вас такая інфармацыя?
— У мяне няма статыстыкі. Усё, на што я магу абапірацца, — гэта адчуванні святароў, з якімі камунікую. І тут водгукі даволі супярэчлівыя. Частка бацюшак кажа, што ў іх парафіях нічога асабліва не змянілася. У асноўным гэта датычыць гарадскіх цэркваў, якія арыентуюцца на захаджанаў. Так мы называем людзей, якія ходзяць у царкву два разы на год — на Вялікдзень і паставіць свечку.
Але святары, якія арыентуюцца на сістэмную працу з людзьмі, кажуць, што праблема ёсць. І заключаецца яна ў тым, што агульнае стаўленне людзей да царквы хутчэй негатыўнае, хоць тры гады таму, да ўсіх крызісаў, яно было нейтральна-станоўчае. Таму сёння, перш чым пачаць людзям нешта казаць пра Бога, іх трэба «дастаць» з ямы гэтага не вельмі добрага стаўлення да царквы.
«Стратэгію заткнуцца і не адсвечваць я лічу нармальнай»
— Як вы паставіліся да пазіцыі патрыярха Кірыла, якую ён заняў у пачатку вайны?
— Вайна — гэта страшнае выпрабаванне, у якім кожны выбірае сваю стратэгію выжывання. Стратэгію заткнуцца і не адсвечваць я лічу нармальнай. Чаму? Таму што быць героем дадзена не ўсім. І мы не можам патрабаваць ад людзей ісці на подзвіг, калі яны самі гэтага не хочуць.
Дык вось, калі б на ўзроўні афіцыйнай рыторыкі нашыя біскупы, у тым ліку патрыярх Кірыл, проста маўчалі, я б іх зразумеў. Ісці грудзьмі на амбразуру — гэта выключна добраахвотны выбар. Але калі, спрабуючы захаваць сябе, свой камфорт у жыцці і свае прывілеі, вы топіце іншых у крыві, мне не хочацца мець з вамі нічога агульнага.
— Ёсць адчуванне, што большасць беларускіх праваслаўных святароў альбо не заўважае вайны, альбо нават падтрымлівае расійскую агрэсію.
— Я ні разу не сацыёлаг, але ў мяне ёсць тэорыя. Паколькі БПЦ досыць вялікая і святароў у нас шмат, то, напэўна, іх стаўленне да вайны такое ж, як і ў сярэднім па бальніцы сярод беларусаў. Усё ж такі святары — яны не з Марса прыляцелі. Яны частка грамадства, у якім жывуць. Таму мне не здаецца, што вашае адчуванне слушнае.
І яшчэ: многія беларусы ведаюць тэлеграм-канал «Хрысціянская візія». Ён адзін з самых аўтарытэтных навінавых рэсурсаў пра рэлігію ў Беларусі. «Люстэрка» таксама часта спасылаецца на яго матэрыялы. А большая частка яго аўтараў — гэта святары розных канфесій.
Проста цяпер такі час, калі галасы па-мілітарысцку настроенай меншасці легальныя і добра чуваць. А галасы людзей, якія ўсё гэтае крывавае бязладдзе не падтрымліваюць, альбо заткнутыя кляпам, альбо гучаць вельмі ціха. Бо цана антываеннай пазіцыі высокая.
— Магчыма, гэта занадта маральнае пытанне, але чаму тады беларускія святары, якія супраць, не аб’яднаюцца і не выступяць з нейкай заявай, якая асуджае вайну?
— А чаму беларусы не аб’яднаюцца і не выступяць супраць? Гэта прыкладна такое ж пытанне. Калі казаць з пачатку вялікага крызісу — з 2020 года, то я лічу, што праваслаўная царква паказала сябе дастаткова нядрэнна. Добра памятаю, як святары выказваліся, масава хадзілі па турмах, хавалі людзей у храмах, пісалі петыцыі. Яны сапраўды былі актыўнай часткай грамадства, якая змагалася з гвалтам і несправядлівасцю.
Але потым, калі ў пратэсным руху наступіў крызіс, цана слова стала вельмі высокай. Прастора для свабоды, у тым ліку ў святароў, пачала ўсё больш звужацца, а выходзіць за яе межы стала дорага і страшна.
Успомнім, што праваслаўныя святары ў большасці сваёй жанатыя, у іх ёсць дзеці, яны, як і іншыя людзі, звязаныя абавязаннямі. Да таго ж стратэгія дзяржавы разбураць гарызантальныя сувязі ва ўсіх сферах закранула і царкву.
— Вашае меркаванне — што ў 2020-м праваслаўная царква паказала сябе «дастаткова нядрэнна». Складана прыняць гэтыя словы, калі ўспамінаеш, што побач з Аляксандрам Лукашэнкам у той перыяд быў мітрапаліт Веніямін.
— У момант пачатку крызісу ў нас быў іншы мітрапаліт, мітрапаліт Павел. Ён, нагадаю, хадзіў у бальніцу да збітых пратэстоўцаў. Да таго ж успомніце гродзенскага архіепіскапа Арцемія, справу ўсяго жыцця якога знішчылі праз ягоную пазіцыю.
— У 2020-м вы дзяжурылі ў валанцёрскім лагеры на Акрэсціна, у якім дапамагалі тым, хто выйшаў з ЦІП і ІЧУ. Пагаворвалі, вас нават усярэдзіну ізалятара пускалі.
— Не, я не быў па той бок. І, наколькі ведаю, ніхто са святароў таксама там не аказваўся. Затое ёсць іншая гісторыя. У першыя дні пасля выбараў у хаосе стыхійнага лагера за рагом ізалятара я тармазіў хуткія, што праязджалі міма, і спрабаваў угаварыць медыкаў перавезці затрыманым ваду, сродкі гігіены. Не ўсе згаджаліся, але мой падраснік моцна спрашчаў камунікацыю.
— Як вы пераконвалі медыкаў?
— Многіх і пераконваць было не трэба. Людзі самі хапалі пакеты з неабходным і распіхвалі іх па зацішных кутах у машыне. Некаторыя бянтэжыліся і баяліся, але не наважваліся мне адмовіць. З жорсткім «не» я сутыкнуўся ўсяго адзін ці два разы. Людзям было страшна. Яны не хацелі рызыкаваць. І я іх выдатна разумею, бо, як мы абмяркоўвалі вышэй, нельга прымушаць кагосьці быць героем.
— Праз вашую актыўнасць ля ізалятара да вас былі нейкія прэтэнзіі ад кіраўніцтва БПЦ?
— На наступны дзень пасля таго як я аказаўся на Акрэсціна, то звязаўся з мітрапалітам Паўлам і папрасіў пра сустрэчу. Калі мы пабачыліся, я апісаў яму тое, з чым сутыкнуўся. Памятаю, ён мне спачатку не паверыў. Позірк у яго быў: «За каго ты мяне трымаеш». І я яго разумею: за суткі да гэтага, калі чалавек, які выйшаў з ізалятара, расказваў мне, што з ім рабілі, я рэагаваў гэтак жа. Тым не менш мітрапаліт даў мне дазвол знаходзіцца ў лагеры і дапамагаць людзям. Але з умовай не ўмешвацца ў палітыку.
— Вы вось так лёгка маглі патэлефанаваць мітрапаліту на мабільны і папрасіць сустрэцца?
— Першы раз я звязваўся з ім праз пасярэднікаў, а потым ужо тэлефанаваў асабіста, калі была неабходнасць.
— А што гэта за неабходнасць?
— Памятаеце, калі святары прасілі людзей не падыходзіць блізка да сцен Акрэсціна, каб не правакаваць АМАП, і былі гатовыя стаць жывым шчытом, калі б сутыкненне здарылася? Тады я таксама тэлефанаваў мітрапаліту.
— А з мітрапалітам Веніямінам вы перасякаліся? Што ён за чалавек?
— Так, мы перасякаліся. Магу сказаць толькі за сябе: мне ён нічога дрэннага не зрабіў.
«Мне было вельмі страшна, але я не мог адмовіцца, бо атрымаў запыт: „Чалавек памірае ад голаду, і ў цябе ёсць магчымасць выратаваць яго жыццё“»
— Як выйшла так, што вы служылі паніхіду па Раману Бандарэнку?
— Калі стала вядома пра смерць Ромы, я сам знайшоў яго родных і прапанаваў ім сваю дапамогу. Мне гэта было важна, бо я шчыра суперажываў іх болю і хацеў дапамагчы тымі рэсурсамі, што ў мяне былі. Акрамя таго, я баяўся, што родныя могуць зайсці, скажам, не ў тую царкву і сутыкнуцца са святаром, які іх адштурхне. І я хацеў адгарадзіць іх ад гэтага.
— Падчас інтэрв'ю TUT.BY родныя Рамана расказвалі, што перад пахаваннем за імі сачылі, іх тэлефоны праслухоўвалі. Вы з сабой нешта падобнае назіралі?
— Я такога не заўважаў. Скажу так: наўпрост кантактаў з КДБ у мяне пасля гэтай гісторыі не было.
— А пасля іншых?
— Не. Органы наўпрост ніколі са мной не звязваліся. Аднак званочкі таго, што вакол мяне гойсаюць, былі. Хоць, магчыма, гэта проста разыгралася мая фантазія.
— У студзені 2021-га, калі Ігар Лосік ужо каля месяца галадаў, вы звярнуліся ў Следчы камітэт з просьбай вызваліць яго да суда пад вашае паручальніцтва. Чаму вы на гэта пайшлі? Ігар — ваш знаёмы?
— Не, мы не былі знаёмыя. Са мной звязаўся адвакат Ігара… Разумееце, у сучаснай Беларусі праца адваката не толькі і не столькі палягае на тым, каб прадстаўляць інтарэсы сваіх падапечных у судзе, колькі ў тым, каб змагацца за іх жыццё і здароўе.
Дык вось, адвакат расказаў, што ў беларускім заканадаўстве ёсць цікавы пункт: калі чалавек затрыманы, то да суда яго могуць адпусціць пад паручальніцтва двух і больш паважаных чальцоў грамадства. Не памятаю, як гэта дакладна называецца ў законе. Сябры і калегі Ігара, да якіх звяртаўся абаронца, не захацелі ўпісвацца. Яно і зразумела, бо ўсім было страшна. Тады адвакат падумаў, што самыя паважаныя чальцы грамадства — гэта праваслаўныя бацюшкі! (смяецца) І мы з айцом Георгіем Роем на гэта пагадзіліся.
Мне было вельмі страшна, але я не мог адмовіцца, бо атрымаў запыт: «Чалавек памірае ад голаду, і ў цябе ёсць магчымасць выратаваць яго жыццё». Мы склалі зварот у Следчы камітэт і, паколькі гэта былі ўжо нейкія крытычныя дні галадоўкі, выйшлі ў публічнае поле. Мне здаецца, мы тады прапанавалі вельмі прыгожы выхад з тупіка, які дазваляў захаваць твар як Ігару, так і дзяржаве. Пра што я? Глядзіце, у нас было два бакі. Адзін казаў: «Я есці не буду, я памру. Ахвярую сабой у імя праўды». Пазіцыя іншая: «Калі ласка, памірай. Адной сакральнай ахвярай больш, адной менш — нам усё роўна». А мы выклікалі агонь на сябе і прапаноўвалі дзяржаве задаволіць патрабаванні Ігара, але не таму, што ён галадае, а таму, што мы папрасілі. Але нас не зразумелі.
— Чаму?
— Не ведаю. Магчыма, не хацелі зразумець. Ігар у выніку пачаў есці і выжыў, але падрабязнасцяў яго выхаду з галадоўкі не ведае ніхто. Падазраю, там магла быць вельмі балючая гісторыя.
Я ж пасля ўсёй гэтай сітуацыі маральна выгараў. Бо кожны такі ўчынак — гэта вялікая рызыка, цаной якой могуць стаць твая свабода і свабода тваёй сям'і. А ў мяне такіх гісторый да таго часу назбіралася прыстойна. І я проста згарэў. Гэта было звычайнае эмацыйнае выгаранне. Ты разумееш: у цябе няма сіл, жадання і ніякіх рэсурсаў рабіць нешта, акрамя звыклых, бытавых справаў. Ты проста хочаш забіцца ў кут, дзе цябе не знойдуць, і залізваць раны. Таму я і знік з публічнага поля на цэлы год. Аж да самай вайны.
— Што здарылася пасля вайны?
— Я валанцёрыў у лагеры на польска-ўкраінскай мяжы. Сутыкнуўшыся з чужым моцным болем, я зразумеў, што вылечыўся. Гэта цікавы эфект.
— Калі і чаму вам давялося з’ехаць з Беларусі?
— Я працаваў у адной з IT-кампаній, і ў мяне з’явілася магчымасць рэлакавацца. Па-першае, гэта было цікава само па сабе. Па-другое, і гэта галоўнае, у той момант я ўжо жыў з пастаянным задушлівым адчуваннем, што па мяне прыйдуць. А яшчэ перажываў, што, магчыма, гэта ўсё (гаворка пра палітычны крызіс. — Заўв. рэд.) вельмі надоўга. Можна пацярпець год, два ці нават пяць. Але што, калі гэта на ўсё жыццё? Таму дзесьці месяца за паўтара да пачатку вайны я з’ехаў у Львоў. Стараўся неяк уладкаваць там сваё жыццё. Зняў кватэру каля дзіцячага садка, завёў сабе сім-карту. Спрабаваў зразумець мясцовы менталітэт. Аказалася, львавяне — наогул ні разу не беларусы. Яны думаюць зусім па-іншаму. Мабыць, Бог паставіў у іх іншую прашыўку (смяецца).
— Што вы маеце на ўвазе?
— Я ўтрырую, але вось, напрыклад, чарга па хлеб. У нас гэта проста чарга. А ў іх нейкі міні-базар. Усе з усімі пачынаюць размаўляць. Незнаёмыя людзі раптам знаходзяць агульных знаёмых ці абмяркоўваюць геапалітычныя падзеі. І ты стаіш пасярод гэтага балагана і думаеш: «Навошта мне ведаць, што ў маёй суседкі справа ёсць стрыечная цётка, якая нядаўна паляцела адпачываць у Афіны?» Але позна. Галава ўжо забітая (смяецца).
А потым да чаргі прыходзіць новы чалавек, і ён абавязкова паспрабуе стаць перад усімі. Не таму, што ён дрэнны або нахабны, а таму што: «А чаму б і не? А раптам пракоціць?» Чарга яму кажа: «Паважаны, вас тут не стаяла». І чалавек абсалютна спакойна адказвае: «Ну, не пракаціла дык не пракаціла», — і сыходзіць у канец.
«Калі пераехаў у Вільню, то звольніўся з IT — і цяпер я свабодны мастак»
— Як вы аказаліся ў Вільнюсе?
— Калі пачалася вайна, я асабліва не выбіраў, куды ехаць. Побач была польская мяжа, у мяне ў Польшчы брат, і я падаўся да яго, каб перадыхнуць. У той момант мая сям’я яшчэ была ў Мінску. Я не паспеў вывезці іх у Львоў да вайны, а пасля паўстала пытанне: куды іх забіраць? Літва аказалася краінай, дзе мы змаглі вельмі хутка атрымаць гуманітарныя візы. Але галоўнае, Літва ментальна блізкая беларусам і з ёй у нас шмат агульнай гісторыі. Памятаю ўражанне, калі мы з жонкай пайшлі ў мясцовы Нацыянальны музей. Блукаючы яго заламі, я лавіў сябе на думцы, што знаходжуся ў падручніку гісторыі. Вось легендарныя князі Гедымін, Міндоўг, Вітаўт, вось Грунвальдская бітва, слуцкія паясы. Я ішоў па музеі м разумеў: я дома. Плюс сам Вільнюс. Ты гуляеш па праспекце Гедыміна, па вуліцы Ягайлы. Гэты горад вельмі падобны да Гродна, толькі ў некалькі разоў большы.
А яшчэ Літва — маленькая краіна, якая не імкнецца нікому нічога даказваць. Літоўцы проста займаюцца сваім жыццём. І ў гэтым сэнсе Літва падобная да Беларусі, якая таксама хоча, каб яе пакінулі ў спакоі.
— Як тут уладкаванае вашае жыццё?
— Калі пераехаў у Вільнюс, то звольніўся з IT — і цяпер я свабодны мастак. Займаюся відэа, часта гэта камерцыйныя заказы. Адзін час быў у камандзе, якая здымала перадачу для літоўскага тэлебачання. Зразумела, у цяперашняй працы грошай не так шмат, як я б хацеў, але ў мяне з’явілася дастаткова часу і рэсурсаў, каб займацца блогам і казаць простыя і патрэбныя словы пра недапушчэнне гвалту, якія мусіць казаць святар.
— Дарэчы, у пачатку гутаркі, расказваючы пра тое, як здымаеце ролікі, вы абмовіліся, што, застаючыся пад юрысдыкцыяй Маскоўскага патрыярхату, былі вымушаныя ўсё больш і больш не гаварыць з падпісантамі адкрыта, падміргваць ім. Чаму вы не маглі казаць наўпрост, вы ж даўно не ў Беларусі?
— Я выдатна разумеў, што чарговы мой ролік можа ўзбудзіць кагосьці з улады. Яны прыйдуць да майго кіраўнічага біскупа, і ён, магчыма, не жадаючы зла мне асабіста, але не маючы іншага выйсця, адправіць мяне пад забарону. У выніку падрыхтоўка кожнага выпуску ператварылася ў гандаль з сабой: наколькі я гатовы рызыкаваць і казаць наўпрост. На коне стаяла магчымасць быць святаром. А я вельмі цаню гэта.
— Як так атрымалася, што вы сталі і святаром, і айцішнікам?
— Я сталічны хлопец з беспраблемнай сям'і, якога бацькі заўсёды падштурхоўвалі і ўладкоўвалі ў найлепшыя школы. Таму спачатку я вучыўся ў фізіка-матэматычнай гімназіі № 50. Матэматыку ў мяне, дарэчы, выкладала Юлія Раманаўна Лівянт, якая цяпер у СІЗА. Памятаю яе мэсідж, калі мы заканчвалі дзявяты клас: «Хлопцы і дзяўчаты, паспрабуйце паступіць куды-небудзь. Не таму, што вам так трэба паступіць, а таму што ў вас з’явіцца унікальны досвед здачы экзамену, і пасля 11-га класа будзе прасцей». І вось я дзеля прыколу пайшоў здаваць экзамены ў Ліцэй БДУ, дзе быў дзікі конкурс, чалавек 12 на месца, — і паступіў.
Пасля выпуску ўсе мае сябры-аднакласнікі пайшлі на мехмат або ФПМ БДУ (факультэт прыкладной матэматыкі. — Заўв. рэд.) і ў выніку сталі крутымі праграмістамі. А я глядзеў на іх і думаў, што іх гісторыя — гэта мой альтэрнатыўны лёс. Калі б я не стаў святаром, то быў бы кімсьці як яны. І мне заўсёды было вельмі цікава паспрабаваць пражыць яшчэ і гэтае сваё альтэрнатыўнае жыццё.
А яшчэ я хацеў быць, як гэта прынята на Захадзе, фінансава незалежным святаром, то-бок тым, хто жыве не за кошт ахвяраванняў, а за кошт уласнага заробку. Таму я шукаў выхады і апошні год перад вайной працаваў у IT.
— Як вы сумяшчалі працу ў IT і святарства?
— Я пачынаў як другі святар у пасёлку Міханавічы. Там маленькі храм, і няма неабходнасці ў двух святарах. Але я свядома пайшоў туды, каб мець час займацца чымсьці яшчэ: рабіць YouTube-канал, працаваць. Потым, калі я стаў клірыкам мінскай парафіі, мы з пробашчам дамовіліся: я служу ў пятніцу ўвечары, суботу раніцай, а ў астатнія дні — працую.
— А як наогул вы сталі святаром?
— Сам не ведаю, як так атрымалася. Проста гадоў у 15−16 я зразумеў, што хачу паступіць у семінарыю. У мяне не было моманту, каб я прачнуўся раніцай і вырашыў: трэба кідаць усё і ісці ў святары. Не, гэта быў нейкі натуральны рух, натуральная эвалюцыя, якая ў выніку прывяла мяне туды, дзе я цяпер. Для мяне самога гэта загадка, бо асяроддзе не асабліва штурхала да такога выбару. Мае бацькі вернікі, але прыкладна як усе. Мама — настаўніца, тата — ваенны доктар. На нейкі асаблівы рэлігійны фанатызм яны ніколі не пакутавалі.
«Важна разумець, што жадаць камусьці смерці — гэта, па сутнасці, быць гатовым узяць пісталет і застрэліць чалавека»
— На выходных Вялікдзень. Многія пойдуць у царкву. Што б вы сказалі беларусам, якія хочуць хадзіць у храм, але ім непрыемна маліцца за патрыярха Кірыла, якога заўсёды згадваюць падчас службаў?
— Важна разумець, што такое згадванне ў царкве. Напрыклад, мы молімся пра ахаваную Богам краіну нашую Беларусь, улады, войска і яе народ. Побач могуць стаяць два чалавекі. Адзін будзе ўспрымаць гэта як: «Госпадзе, дзякуй табе за нашага цудоўнага прэзідэнта, за тое, што ён жалезнай рукой трымае нашую краіну». Другі: «Госпадзе, ды колькі ўжо можна?! Дай ты ім мазгі, мужнасць — і ўсё што заўгодна, чаго ім не хапае, толькі каб яны сышлі». Кожная з гэтых малітваў шчырая, і кожная мае права на існаванне, бо царква толькі прапануе тэмы для малітвы, але яна не навязвае тон, у якім мы павінныя гаварыць з Богам.
А яшчэ імя патрыярха Кірыла згадваюць усе іншыя праваслаўныя патрыярхі. У тым ліку і Канстанцінопальскі патрыярх Варфаламей. Які ён пры гэтым выбірае тон, мне невядома. Але калі я малюся за сваіх братоў-святароў, якія падтрымліваюць вайну, я прашу Бога пра тое, каб ён раскрыў ім вочы на тое, што адбываецца.
— Днямі глядзела «Жыццё-маліну» з Інгай Хрушчовай. У інтэрв'ю Мікіта Мелказёраў пытаў суразмоўніцу: «Смерць Пуціна ці смерць Лукашэнкі?» Як быць, калі так злуешся на кагосьці, што жадаеш яму смерці?
— Я супраць смяротнага пакарання. Важна разумець, што жадаць камусьці смерці — гэта, па сутнасці, быць гатовым узяць пісталет і застрэліць чалавека сваімі рукамі. Вы гатовыя на гэта?
Ёсць добры прыклад ва «Уладару пярсцёнкаў», калі Брацтва ідзе праз Морыю, Фрода раптам заўважае, што за імі сочыць Горлум, і прапануе Гэндальфу забіць гэтую гідкую істоту. А Гэндальф спыняе яго руку і кажа: «Многія з тых, хто жыве, вартыя смерці, а многія з памерлых — жыцця. Ты можаш вяртаць да жыцця? То ж бо то. Тады і не спяшайся асуджаць на смерць».
— І апошняе: як працягваць верыць у бога, калі вакол столькі зла і несправядлівасці?
— Скажу пра сябе: крызіс веры — гэта нармальна. Гэта магчымасць пераасэнсаваць свае адносіны з Богам, нават калі ў працэсе трэба будзе адысці ад яго. Бо кожны такі цыкл збліжэння і аддалення дае новае веданне пра сябе, пра Творцу і пра гэты свет.
Проста адпусціце сітуацыю і скажыце Богу: «Госпадзе, усё складана. Выведзі як-небудзь». Калі гэта сказаць з чыстым сэрцам, то жыць стане прасцей.
Чытайце таксама
